Stel je eens voor, een wereld waarin het naakte lichaam de norm zou zijn. Iedereen die kleding aantrekt is abnormaal. Het klinkt misschien absurd, maar de angst voor het naakte lichaam is dat ook. De seksualisering van onze maatschappij heeft het naakte lichaam spannend gemaakt. Is dat wel terecht?
Vrij naakt lopen mag niet zomaar
Momenteel werk ik aan een project met een vriend van mij, Carlos. Hij fotografeert mij naakt. De eerste keer was midden in de nacht in een speeltuin in de stad. Dat was mijn idee. Een idee dat ik al heel lang koesterde maar nooit in uitvoering had gebracht. Ten eerste omdat het driekwart van het jaar te koud is in Nederland om naakt buiten te paraderen. En niet geheel onbelangrijk: er kunnen mensen rondlopen op straat.
Alhoewel ik het zelf niet erg vind dat mensen mij naakt zien, besef ik wel dat andere mensen daar last van kunnen ondervinden. Bovendien kun je een boete krijgen voor naaktlopen. De wet zegt min of meer iets van ”je mag openbaar naakt recreëren als het terrein, plek, of gebied geschikt is voor naaktrecreatie”. Maar als je dus gewoon naakt de straat op loopt, wordt dat gezien als overtreding van de openbare orde. De boete voor naaktloperij kan wel oplopen tot een paar honderd euro.
Gelukkig heb ik een aantal vrienden die openminded zijn en mij willen helpen bij mijn kunstprojecten. Voordat Carlos en ik de foto’s gingen maken, kregen we hier een interessant gesprek over. Ik zei tegen hem dat ik in mijn fotografie de grenzen wil opzoeken en dat ik daar een hele goede reden voor heb, maar dat ik heel bang ben dat mijn omgeving dit niet begrijpt.
Een onderzoek naar de mannelijke blik op het vrouwelijk naakt
Wat is mijn goede reden? Ik heb een missie. Namelijk, bestaande taboes en stereotypen bevragen en een nieuw perspectief bieden op hoe we kunnen kijken naar mannen en vrouwen. Misschien vraag je jezelf af wat mijn naakte zelfportretten in een speeltuin daarmee te maken hebben. Heel veel. In het project dat ik met Carlos doe, onderzoek ik de mannelijke blik op het vrouwelijk naakt.
Nu moet je eerst weten wat daar mis mee is, met die mannelijke blik. Op zich niets, behalve dat het vaak een nogal geseksualiseerde blik is en tot voor kort ongeveer de enige blik die er was. Als je niet weet wat ik bedoel, raad ik je aan om je eens een paar weken te verdiepen in de billboards op straat, tijdschriften, kunstboeken, musea en als je heel veel zin hebt, kun je de pornowebsites ook nog even onderzoeken.
Pas sinds de jaren zeventig is er echt meer ruimte voor de vrouwelijke blik gekomen. In mijn project onderzoek ik in hoeverre je als vrouw invloed kan uitoefenen op de manier waarop jij gezien wilt worden, als de man achter de camera staat.
Hoe verloopt die ‘machtsverhouding’ tussen een man en een vrouw? Waar heb ik zelf controle over en wanneer laat ik die controle los? En als een man mij naakt afbeeldt, hoe zou ik als vrouw dan gezien willen worden?
Deze vragen zijn voor mij heel belangrijk. De geseksualiseerde blik op vrouwen veroorzaakt nogal wat commotie en problemen in onze wereld en ik ben van mening dat als je vindt dat het anders moet, je dan ook moet laten zien hoe je het precies wilt. Dat is dus wat ik doe en in mijn geval kan dat niet anders dan met mijn lichaam. Het naakte lichaam.
En dit is dan ook gelijk mijn verklaring voor het feit dat ik mij ‘s nachts buiten in een speeltuin laat fotograferen. Zonder al te veel te verklappen over mijn project, kan ik wel zeggen dat het te maken heeft met rolpatronen. Oftewel, de verwachtingen die wij hebben over het gedrag van een vrouw.
Waarom het naakte lichaam zo spannend is
Toen we ’s avonds terug kwamen van het fotograferen in de speeltuin, merkte ik dat er toch weer allerlei gedachten in mijn hoofd opkwamen. Niet over het fotograferen zelf, maar wel over het eventueel tonen van deze foto’s. En dan vooral wat de mensen in mijn omgeving daarvan zouden vinden. Misschien denken ze dat ik gek ben, een exhibitionist of aandachtstrekker.
Deze gedachten zijn enerzijds logisch te verklaren, omdat ik nu eenmaal iets doe wat voor veel mensen buiten de norm valt. Anderzijds is die gedachte totaal onlogisch. Voor mij is het heel normaal om naakt te zijn. In ieder geval in mijn eigen huis en onder mijn eigen familie en vrienden.
Maar eigenlijk heb ik er ook geen moeite mee als andere mensen mij naakt zien. Dat heeft niets met exhibitionisme of nudisme te maken. Het is gewoon mijn lichaam. Niets meer en niets minder. Waarom vinden wij het naakte lichaam toch zo spannend?
Blootgeven en de seksualisering van onze maatschappij
Het naakte lichaam is natuurlijk de ultieme vorm van kwetsbaarheid. Dat begrijp ik en daar is ook geen speld tussen te krijgen. Behalve dat ik mij soms wel afvraag wat nou kwetsbaarder is: mijn artistiek naakte lichaam of de foto’s op social media van ongeveer je hele leven. Van je huis, je auto’s, je kinderen (of zelfs de echo’s van je ongeboren kind), wat je eet en drinkt tot aan je strak getrainde billen en super sexy decolleté. Op social media geven we onszelf misschien niet letterlijk bloot, maar wel figuurlijk.
Een andere belangrijke reden voor die spanning, is dat het naakte lichaam een ingewikkelde relatie heeft met seks. Zo is het mij vaak genoeg gevraagd of er nooit wat gebeurd is tussen mij en de naakte mannen die ik fotografeer. Ik vind het eerlijk gezegd een idiote vraag, want voor mij heeft naakt niet per definitie iets met seks te maken. Dat zal vast te maken hebben met al die mannelijke fotografen die hun handen niet van hun muzen kunnen afhouden, maar dat terzijde.
Dat je naakt bent als je seks hebt, wil niet zeggen dat je seks wilt als je naakt bent. Deze vreemde koppeling is iets wat ontstaan is in de 20 eeuw. Door de seksualisering van ons lichaam in de media, zijn wij het naakte lichaam steeds meer gaan associëren met seks. In eerste instantie vooral in relatie tot vrouwen, maar ook het mannelijk lichaam wordt steeds meer geseksualiseerd. Ik snap dus best dat het soms verwarrend kan zijn. Hoe moet je nu kijken naar een naakt lichaam?
De traditionele kijk op het vrouwelijk naakt in de kunst
Als we de kunst induiken, worden we er ook niet altijd wijzer van. Hoewel het naakt in de beeldende kunst wel een stuk normaler is, gelden daar ook bepaalde normen. Lange tijd zagen we alleen maar het passieve, mooie en sensuele vrouwelijk naakt. De makers waren vrijwel altijd mannen.
Pas sinds een paar decennia beelden vrouwen zichzelf ook naakt af in de kunst en richten ze de blik meer de andere kant op, richting de man. Maar toch, hoe vaak zie je tegenwoordig nu echt volledig naakte zelfportretten van vrouwen? En andersom, hoe vaak heb jij een naakte man gezien in de kunst?
Tijdens de expositie van mijn project ‘Look at me’, werd het mij duidelijk hoe ongewoon het is om te kijken naar een naakte man. Interessanter nog was dat de bezoekers sommige foto’s van de mannen wel erg ‘vrouwelijk’ vonden. Deze foto’s vonden ze vaak ook het mooist. Naakte vrouwen zijn blijkbaar de norm. En mooi.
Sterker nog, de esthetiek van het vrouwelijk lichaam is zo sterk ingebakken dat ik mij afvraag wat er gebeurt als je foto’s zou maken van een vrouw waarin je dat helemaal los laat. Dat is ook iets wat ik onderzoek in mijn project met Carlos.
Echter het meest opvallende vond ik de vele gesprekken over piemels en ook of die piemels wel eens stijf werden tijdens het fotograferen. Ik denk dat deze vragen nooit zijn gesteld over de talloze vrouwen die zijn afgebeeld in de kunstgeschiedenis. Kreeg zij nou een natte vagina? Het is geen oordeel, maar het is wel heel boeiend, vind je niet?
Bang voor stempels
Hoe dan ook, het resultaat van al mijn hersenspinsels is dat ik weer ga twijfelen – nog voordat ik één foto ontwikkeld heb – of ik het wel ooit moet laten zien. “Zit het niet meer in jouw eigen hoofd?”, opperde Carlos. Dat is deels waar. Sowieso ben ik erg bezig met wat er van mij als vrouw wordt verwacht. Daar zijn ook hele studies op uitgevoerd, maar ik licht een klein tipje van de sluier op.
De stempels die je als vrouw krijgt, zijn niet misselijk. Als je je als vrouw schaars kleedt of seksueel uitdagend gedraagt, krijg je al gauw het stempel ‘slet’ of ‘nymfomane’, of één van die andere woorden die gek genoeg wél bestaan voor een vrouw maar niet voor een man. Als je zegt dat je naakte zelfportretten maakt omdat je feminist bent, wordt het er overigens niet heel veel beter op.
Als het naakte lichaam de norm zou zijn
Je kunt je natuurlijk afvragen of ik de gedachten van andere mensen wel genoeg getoetst heb in de echte wereld. Tegelijkertijd is het een voorgevoel dat wel degelijk gebaseerd is op eerdere ervaringen. Ik heb vaak genoeg te horen gekregen ‘dat het erg gedurfd is’ wat ik doe en ook wel letterlijk ‘dat het niet normaal is’.
Een andere vriend van mij maakte er laatst een interessante opmerking over. Hij zei: “Ben jij nu abnormaal en zijn ‘zij’ de norm of zijn ‘zij’ abnormaal en zou wat jij doet wel eens de norm kunnen zijn?”.
Deze gedachtegang kwam ook ter sprake toen ik aan mijn huisgenoot vroeg wat hij vond van het feit dat ik naakte zelfportretten had gemaakt in de stad. Hij vond het tof, maar gaf ook toe dat het iets is wat hij zelf nooit zou doen. “Je bent gewoon heel vrij”, zei hij. Ik vroeg hem of daar wat mis mee was. Hij vond van niet, maar hij legde wel uit dat ik dingen doe die buiten de normen vallen van onze maatschappij.
Verwarrend. Eigenlijk is het dus enorm fijn dat ik zo vrij kan denken. Ik durf dingen te doen die anderen nooit zouden durven. Tegelijkertijd is het niet altijd even leuk om buiten de norm te vallen. Ik voel me vaak onbegrepen en soms willen mensen zelfs niet met je omgaan. Het liefst zou ik willen dat het naakte lichaam normaler zou worden, dat we ons er niet voor hoeven te schamen en dat we het los kunnen zien van seks.
Naakt bespreekbaar maken in de publieke sfeer
Bovendien denk ik dat het ook goed is als we het naakte lichaam meer in de publieke sfeer zouden behandelen. Sommige mensen zullen beargumenteren dat dit iets is voor in de slaapkamer of dat mensen daar geen behoefte aan hebben. Toch zie ik voor mijzelf bijna dagelijks hoe belangrijk het is dat het wel openlijk besproken kan worden.
Zo ben ik er na 34 jaar eindelijk achter gekomen hoe mijn clitoris er uit ziet. Ik weet niet goed of ik hier nu om moet lachen of om moet huilen. Wat ik wel weet is dat ik er achter kwam door middel van een kunstwerk van Sophia Wallace en een event bij de Balie dat ging over het vrouwelijk orgasme. Niet door 34 jaar lang naar mijn vulva te kijken in mijn eigen slaapkamer. Ik geloof dat een open cultuur, waarin onderwerpen bespreekbaar worden gemaakt, belangrijk zijn voor de ontwikkeling van de mens, onze eigenwaarde en onze omgang met elkaar.
Een vrouw met een gedurfde missie
Ondanks mijn eigen positieve gedachten over de foto’s die ik heb gemaakt, blijft mijn angst voor de reacties uit mijn omgeving wel bestaan. Uiteindelijk komt het er op neer dat ik net zo kwetsbaar ben als iedereen.
Niet zo zeer vanwege mijn naakte lichaam in mijn foto’s, maar omdat ik iemand ben die grenzen verlegt. Niet iedereen zal het daar mee eens zijn of zich daar prettig bij voelen. Ik ben als de dood dat mijn telefoon straks nooit meer rinkelt, omdat mijn familie en vrienden zich niet meer met mij willen associëren, of dat iedereen over mij praat als die vervelende vrouw die choqueert.
Maar als je goed naar mijn verhaal luistert, zul je er snel achter komen dat dit niet het geval is. Ik ben een vrouw met een missie. Een gedurfde missie. Maar wel een missie die recht uit mijn hart komt.